بیهوشی و مکمل های غذایی و داروهای گیاهی

اگر قرار است شما جراحی یا هر اقدام پزشکی نیازمند بیهوشی دیگری داشته باشید، اطباء شما از شما در مورد لیست داروهایی که دریافت می کنید، خواهند پرسید. آن ها در مورد داروهای کاهنده کلسترول، داروهای ضدسردرد، داروهایی که برای مشکلات گوارشی مصرف می کنید و یا هر داروی دیگری به ویژه آن هایی که طی هفته های اخیر استفاده کرده اید، از شما سوال خواهند کرد.

آنچه در این مورد اهمیت بسیاری دارد و کمتر مورد توجه بیماران واقع می شود، اظهار مصرف داروهایی است که توسط پزشک نسخه نشده اند یا داروها و مکمل هایی است که بیمار آن ها را چندان مهم نمی پندارد. گاه بسیاری از این داروها حتی از داروخانه ها هم تهیه نمی شوند و بیمار آن ها را از جاهایی چون عطاری ها تهیه می کند.

برخی افراد از داروهای گیاهی چون شجرالمعبد (ginkgo) برای بهتر شدن حافظه، اکیناسه (echinacea) برای تقویت سیستم ایمنی و از مولتی ویتامین ها برای سلامت عمومی استفاده می کنند. بر اساس یک آمار 32-22% از بیمارانی که جراحی می شوند، از داروهای گیاهی استفاده می کنند. این در حالیست که نزدیک به 50% از مصرف کنندگان داروهای گیاهی، بطور همزمان از چند گیاه استفاده می کنند و نزدیک به 25% از مصرف کنندگان داروهای گیاهی بطور همزمان داروهای نسخه شده نیز دریافت می کنند. این داروها هرچند در بیشتر موارد بدون نسخه پزشک خریداری می شوند و استفاده از آن ها به منظور درمان بیماری خاصی نیست اما می توانند با داروهای هوشبر مورد استفاده طی جراحی و یا هر اقدام طبی مداخله ای دیگری تداخل کنند. از این روی ممکن است مصرف این داروها از نظر بیمار چندان اهمیتی نداشته باشد و به هنگام دادن شرح حال به پزشک، آن ها را به شمار نیاورد یا فراموش کند اما قطعا در پاسخ به پرسش متخصص بیهوشی در این مورد لازم است نوع و مقدار مصرف هر یک از آن ها را بیان کند تا برای انتخاب روش بیهوشی و داروهای مورد استفاده بهترین تصمیم گرفته شود.

اهمیت مکمل های غذایی و داروهای گیاهی چیست؟

برخلاف داروهای نسخه ای و حتی داروهایی که بدون نسخه عرضه می شوند (OTC: over-the-counter)، نظارت دقیقی در مورد مکمل ها توسط نهادهای قانونی چون وزارت بهداشت و درمان انجام نمی شود. بنابراین شرکت های سازنده این اقلام حتی در ایالات متحده که نظارت بر داروها با سازمان غذا و دارو (FDA: Food and Drug Administration) است، اجباری به اثبات بی خطر بودن یا حتی کارآمدی محصولات خود ندارند. در چنین شرایطی بعید هم نیست که محتوای درونی محصولات در هر یک از آن ها متفاوت با دیگری و چه بسا در برخی موارد سطح فرآورده فراتر از اندازه های بی خطر باشد و فرد مصرف کننده را در معرض خطرات جدی قرار دهد.

حتی اگر فردی این گروه از داروها را بدون آنکه مشکلی داشته باشد، مصرف کند بعضی از آن ها وی را در معرض برخی خطرات برای جراحی قرار خواهد داد؛ چرا که تعدادی از این داروها می توانند اثرات هوشبرها را افزایش دهند، بر خطر خونریزی بیافزایند، فشار خون را بالا ببرند، با سایر داروها تداخل اثر داشته باشند و یا مشکلات قلبی پدید آورند.

ملاقات با پزشک متخصص بیهوشی؛ راه حل این مشکل!

یکی دیگر از دلایل بسیاری که لزوم ملاقات بیمار با متخصص بیهوشی خود را پیش از عمل مطرح می کند، بیان استفاده از این داروها و اقداماتی است که برای مهیا شدن بیمار به منظور کاهش مخاطرات جراحی و بیهوشی ناشی از مصرف آن ها اجتناب ناپذیر می نماید.

متخصص آنستزی، پزشکی است که در حیطه بیهوشی، مراقبت های ویژه و درد آموزش های تخصصی را پس از طی دوران تحصیل در دوره پزشکی عمومی گذرانده و می تواند بهترین فرد برای مشورت بیمار در زمینه داروهای مصرفی او در دوره زمانی پیرامون عمل باشد.

متخصص بیهوشی در همکاری با سایر متخصصین پزشکی گروه درمانگر بیمار، به طرح ریزی روش بیهوشی و کنترل درد بیمار طی و پس از جراحی می پردازد و آن را اجرا می کند. مدت تحصیل طولانی در این رشته بالینی و تخصصی پزشکی به وی کمک می کند تا بی خطرترین و با کیفیت ترین مراقبت قبل، حین و بعد از جراحی را برای بیمار فراهم آورد.

در ملاقات پیش از جراحی، پزشک متخصص بیهوش (آنستزیولوژیست) به پرسش های شما در مورد جراحی و بیهوشی پاسخ خواهد گفت و از شما پرسش های تفصیلی در مورد وضعیت سلامت و داروهای مورد استفاده خواهد پرسید که به او در ارائه بهترین مراقبت های آنستزی کمک کند. از این روی توصیه می شود که شما هم جزئیات همه داروهای مصرفی خود را با او در میان بگذارید که این داروها شامل داروهای گیاهی و مکمل های غذایی چون ویتامین ها نیز می شوند. با این وجود بسیاری از افراد آنگونه که باید رفتار نمی کنند و آنطور که مطالعات نشان می دهند نیمی از افرادی که مکمل های گیاهی مصرف می کنند در این مورد پیش از جراحی به پزشک خود اطلاعاتی نمی دهند.

شاید یک ایده خوب به همراه داشتن همه داروها و مکمل ها در روز ملاقات با پزشک متخصص بیهوشی باشد. این روش به متخصص بیهوشی شما کمک خواهد کرد اطلاعات بیشتری در مورد نوع و مقدار مصرف هر یک از داروهای شما به دست آورد. در برخی موارد پزشک متخصص بیهوشی شما ممکن است پیشنهاد توقف مصرف برخی مکمل ها را حداقل برای دو هفته پیش از جراحی بدهد که این توصیه قطعا در راستای کاهش مخاطرات جراحی انجام می شود و لازم الاجرا ست.

خطرات بالقوه داروهای گیاهی و مکمل های شایع

سرخارگل (Echinacea)؛ این گیاه که از خانواده گل آفتاب گردان است و به تازگی در کاهش بروز و مدت سرماخوردگی موثر شناخته شده در مصرف طولانی می تواند مدت موجب ترمیم ضعیف زخم و عفونت های فرصت طلب در دوره پس از عمل گردد. علاوه بر این مصرف این دارو در بیماران کبدی یا کسانی عمل جراحی در آن ها کبد و گردش خون آن را متاثر می سازد می تواند تبعات جبران ناپذیری در پی داشته باشد.

افدرا، ارمک یا ریش بز (Ma-Huang)؛ این گیاه یک گیاه کاهنده اشتها است که می تواند با برخی داروهای فشار خون تداخل اثر داشته باشد. نتیجه این تداخل می تواند افزایش های خطرناک در فشار خون یا ضربان قلب باشد.

سیر (Garlic)؛ برخی افراد از این گیاه به منظور کاهش کلسترول یا فشار خون خود استفاده می کنند اما مصرف آن می تواند خونریزی را افزایش دهد.

درخت چهل سکه یا شجرالمعبد (Ginkgo)؛ گیاه حاصل از این درخت به منظور بهبود حافظه مورد استفاده قرار می گیرد اما مصرف آن می تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.

جنسه یا جنسان (Ginseng)؛ این گیاه به منظور بهتر شدن تمرکز مورد استفاه قرار می گیرد اما مصرف آن می تواند بر ضربان قلب و خطر خونریزی بیافزاید.

کاوا (Kava)؛ این گیاه که نوعی فلفل است به منظور کاهش اضطراب استفاده می شود و می تواند اثرات داروهای هوشبر را افزایش دهد.

مخمر سنت جان (St. John’s Wort)؛ این داروی گیاهی هم به منظور کاهش اضطراب و کمک به رفع مشکلات خواب مصرف می شود اما می تواند اثرات هوشبرها را طولانی تر کند.

سنبل الطیب (Valerian)؛ دارویی است که به خواب بهتر کمک می کند اما می تواند اثر برخی هوشبرها را طولانی تر سازد.

نخل بادبزنی (Saw palmetto)؛ این گیاه عمدتا برای درمان علائم همراه بزرگی خوش خیم پروستات استفاده می شود اما چندان موثر نیست. با این وجود مصرف آن در نزدیکی زمان جراحی می تواند بر خطر خونریزی طی عمل بیافزاید.

ویتامین E؛ برخی از افراد این ویتامین را به منظور کند کردن فرآیند پیری مصرف می کنند اما استفاده از آن می تواند خونریزی را بیشتر کند و موجب پیدایش مشکلاتی در فشار خون فرد گردد.

نقش انجمن آنستزیولوژی و مراقبت های ویژه ایران

همه روزه در بیمارستان ها، مراکز پزشکی، مراکز جراحی سرپایی و مطب های پزشکان در سرتاسر ایران زمین متخصصین بیهوشی و مراقبت های ویژه عضو انجمن آنستزیولوژی و مراقبت های ویژه ایران به ارائه باکیفیت ترین و کم خطرترین مراقبت های بیهوشی می پردازند تا بیماران بتوانند جراحی های خود را پشت سر بگذارند یا از درد و رنج رهایی یابند.

دکتر رضا امین نژاد
متخصص بیهوشی و مراقبت های ویژه
استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی قم
مسوول کارگروه تهیه و تدوین گایدلاین های کشوری انجمن آنستزیولوژی و مراقبت های ویژه ایران