دیرزمانی نیست که از معرفی داروی dexmedetomidine و اعجاز آن در طب و آنستزی نوین سخن های بسیار رانده شده است. به خاطر دارم که استاد سعید مالک، عصر حاضر را “عصر دِکس” می نامیدند و نوید می دادند که در آینده، بسیار بیشتر از این دارو خواهیم شنید. در این مورد من هم به عنوان کوچکترین شاگرد استاد، تردیدی ندارم؛ اما آنچه امروز مرا به یاد آن سخنان و روزهای شیرین دستیاری انداخت، شنیدن نام داروی نوپدیدی بود که این بار نه به سان دکسمدتومیدین در مرکز (CNS)، که در محیط اثرات بی دردی بی نظیری دارد که با گذر از مخدرها نوید آینده ای پربار و کم خطر را برای آنستزی با داروهای درون وریدی می دهد.
این دارو که یک اسیدآمینه غیرزیستی یا همان nonbiogenic amino acid کوچک است، Isovaline نام دارد که به راحتی از BBB عبور نمی کند و با اثر بر گیرنده های GABA-B محیطی اثرات ضددرد خود را به ویژه در همراهی پروپوفول برای ایجاد یک general anesthesia نشان می دهد.
Isovaline ساختاری به سان آمینواسیدهایی چون GABA و glycine دارد که هر دو میانجی های اصلی مهاری در CNS هستند. این آمینواسید حتی در مدل های موشی استئوآرتریت با مهار احساس درد در غشاء سینویال زانو، توانسته در بازیابی تحرک موش های بیمار موثر باشد.
این دارو در فرودست سیستم سیکلواکسیژناز که NSAID ها به مهار آن می پردازند، اثر می کند؛ از این روی اثرات ناخواسته ای که با NSAID ها دیده می شود (چون تحریک سیستم گوارشی) در استفاده از این دارو رخ نمی دهد.
نیک بهتر از من می دانید که آمیزه پروپوفول و یک ضددرد مخدری امروزه به طور گسترده برای ایجاد یک procedural sedation به عنوان TIVA یا همان Total IV Anesthesia مورد استفاده قرار می گیرد. اما استفاده از اپیوئیدها به دلیل ایجاد دپرسیون تنفسی که نخستین دلیل مرگ ناشی از استفاده از این داروها ست، هماره همراه با اضطراب بوده است. به این ترتیب معرفی Isovaline بعنوان یک داروی ضد درد با عبور ناچیز از BBB می تواند راه پرامید و کم خطری را برای دستیابی به یک جایگزین موثر و بی خطر برای اپیوئیدها در همراهی با پروپوفول در ایجاد آنستزی نوید دهد.
در مطالعه ای که به تازگی (2015 December) و در Anesthesia & Analgesia منتشر شده، Whitehead و همکارانش داروی جدید Isovaline را در همراهی پروپوفول به منظور ایجاد بیهوشی عمومی و conscious sedation در موش ها به کار بردند و به این نتیجه رسیدند که حاشیه امنیت propofol-isovaline به طور قابل ملاحظه ای بیش از propofol-fentanyl است. به این ترتیب این مطالعه آمیختن یک داروی ضددرد محیطی را با یک هیپنوتیک موثر در CNS به منظور ایجاد بیهوشی عمومی تائید کرده، رویکرد جدیدی را به بیهوشی عمومی بالینی و conscious sedation پدید آورده است.
در برخی مقالات دیگر حتی پا از این هم فراتر نهاده شده و به اثرات ضدتشنج و کاربرد این دارو در درمان درد مزمن نیز تاکیدشده است.
در هر حال گزافه نگفته ایم اگر Isovaline را ضددرد آتی (Next Analgesic) بنامیم؛ آنچنانکه Martin در همان شماره از مجله معتبر A&A و در مقاله دیگری نامید!
دکتر رضا امین نژاد